Zachodniosudeckie Towarzystwo Przyrodnicze

W ubie­głym roku 2018r Zachodniosudeckie Towarzystwo Przyrodnicze uczest­ni­czyło w kilku bada­niach nauko­wych i pro­jek­tach zwią­za­nych z pro­mo­wa­niem przy­rody naszego regionu. Organizowaliśmy rów­nież wycieczki przy­rod­ni­cze, na któ­rych można było poznać sie­dli­ska i gatunki chro­nio­nych roślin i zwie­rząt. Poniżej pre­zen­tu­jemy listę i opis naszych działań:

1. Różanecznik alpej­ski w Karkonoszach — bada­nia przy­go­to­waw­cze do resty­tu­cji i zabez­pie­cze­nia puli geno­wej gatunku

Różanecznik alpej­ski (Rhododendron fer­ru­gi­neum) to nie­wy­soki zimo­zie­lony krzew o efek­tow­nych, różo­wych kwia­tach, wystę­pu­jący w pię­trze alpej­skim i sub­al­pej­skim wyso­kich gór Europy. Pochodzenie sta­no­wi­ska róża­necz­nika alpej­skiego w Sowiej Dolinie było od dawna jedną z naj­więk­szych zaga­dek bota­nicz­nych Karkonoszy. Prace wyko­nane przez nasze Towarzystwo, w któ­rym brali udział dr Tomasz Suchan i dr hab. Michał Ronikier z Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, dr hab. prof. Wojciech Pusz z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz dr Marek Malicki potwier­dziły wcze­śniej­sze wyniki. Ten inte­re­su­jący gatu­nek krzewu prze­trwał w Karkonoszach przy­naj­mniej od cza­sów epoki lodo­wej jako relikt gla­cjalny, a naj­więk­sze pokre­wień­stwo łączy go z popu­la­cjami z zachod­nich Alp.

Fot. Różanecznik alpej­ski na swoim natu­ral­nym sta­no­wi­sku w Karkonoszach

Podczas badań skon­cen­tro­wa­li­śmy się głów­nie na nastę­pu­ją­cych działaniach:

1. Sprawdzeniu żywot­no­ści róża­necz­nika alpej­skiego na sta­no­wi­sku w Sowiej Dolinie, a także moż­li­wo­ści repro­duk­cyj­nych (kwit­nie­nie, owo­co­wa­nie i wytwa­rza­nie nasion zdol­nych do kiełkowania).
2. Odnalezieniu sie­dlisk odpo­wied­nich dla tego gatunku znaj­du­ją­cych się w naj­bliż­szym sąsiedz­twie popu­la­cji i wyzna­cze­niu poten­cjal­nych miejsc na sta­no­wi­ska zastępcze.
3. Wykonaniu badań gene­tycz­nych popu­la­cji róża­necz­nika w celu okre­śle­nia szcze­gó­ło­wego pokre­wień­stwa pomię­dzy osob­ni­kami wewnątrz popu­la­cji z Karkonoszy oraz wyty­po­wa­nie osob­ni­ków do hodowli w szkółce Karkonoskiego Parku Narodowego.
4. Wykonaniu badań gene­tycz­nych w celu próby okre­śle­nia czasu izo­la­cji popu­la­cji z Karkonoszy od reszty zasięgu oraz histo­rycz­nych zmian jej wielkości.

W wyniku naszych badań stwier­dzi­li­śmy, że popu­la­cja jest znacz­nie więk­sza niż pier­wot­nie okre­ślano, jej liczeb­ność – wynosi 68 osob­ni­ków. Wszystkie rośliny wyka­zy­wały objawy pla­mi­sto­ści liści. Z plam wyizo­lo­wano 4 gatunki grzy­bów paso­żyt­ni­czych, z czego jeden z nich — pła­skosz gala­so­waty róża­necz­nika Exobasidium rho­do­den­drii był po raz pierw­szy stwier­dzony w Polsce. Zaproponowane zostały dwa poten­cjalne miej­sca dogodne do wsie­dle­nia osob­ni­ków róża­necz­nika w przy­szło­ści na sta­no­wi­ska zastęp­cze. Znajdują się one w pobliżu ist­nie­ją­cej popu­la­cji. Badania gene­tyczne wyka­zały obec­ność czte­rech grup osob­ni­ków klo­nal­nych. Część osob­ni­ków juwe­nil­nych lub sie­wek przy­pi­sa­nych zostało do osob­ni­ków rodzi­ciel­skich. Grupa osob­ni­ków rosnąca w Sowiej Dolinie jest pozo­sta­ło­ścią bar­dzo sta­rej popu­la­cji liczą­cej około 45 tyś lat. Drastyczny spa­dek jej liczeb­no­ści w Karkonoszach nastą­pił nato­miast dużo póź­niej, już w Holocenie, ok. 6600–7000 lat temu.

2. Flora pię­ter leśnych Karkonoszy — inwen­ta­ry­za­cja kry­tycz­nie zagro­żo­nych gatun­ków roślin wystę­pu­ją­cych poni­żej gór­nej gra­nicy lasu w Karkonoskim Parku Narodowym

Zadanie doty­czyło inwen­ta­ry­za­cji gatun­ków roślin w pię­trach leśnych – okre­śle­nia loka­li­za­cji, liczeb­no­ści i stanu zacho­wa­nia sie­dlisk oraz ziden­ty­fi­ko­wa­nia zagro­żeń dla rzad­kich i giną­cych gatun­ków roślin pię­tra leśnego Karkonoszy. Badaniami objęto 26 gatun­ków roślin na 57 sta­no­wi­skach. Wśród nich zna­la­zły się takie gatunki jak: arnika gór­ska Arnica mon­tana, porzeczka skalna Ribes petra­eum, zanok­cica zie­lona Asplenium viri­dis,  zdro­jek błysz­czący Montia fon­tana czy widoczna na zdję­ciu wszew­łoga gór­ska Meum atha­man­ticu

                                                                                                                  Fot. Wszewłoga gór­ska gatu­nek cha­rak­te­ry­styczny dla nie­któ­rych łąk i polan reglo­wych w Karkonoszach

3. Monitoring rzad­kich i zagro­żo­nych gatun­ków roślin w Karkonoskim Parku Narodowym

Zadanie pro­wa­dzone jest cyklicz­nie przez Karkonoski Park Narodowy. Monitoringiem objęte są naj­rzad­sze i naj­bar­dziej zagro­żone gatunki Karkonoskiego Parku Narodowego, w tym wiele relik­tów gla­cjal­nych i ende­mi­tów (roślin, któ­rych jedyne sta­no­wi­ska znaj­dują się w Karkonoszach). Do tej grupy należą m.in. takie gatunki jak, dzwo­nek kar­ko­no­ski Campanula bohe­mica, przy­tu­lia sudecka Galium sude­ti­cum, skal­nica śnie­żna Saxifraga niva­lis, czy zmienka gór­ska Cryptogramma cri­spa.

W tym roku nasze Towarzystwo wyko­ny­wało bada­nia tych naj­rzad­szych gatun­ków roślin. Dzięki naszym pra­com moż­liwe było ziden­ty­fi­ko­wa­nie zagro­żeń gatun­ków. Na ich pod­sta­wie Karkonoski Park Narodowy będzie mógł w naj­bliż­szym cza­sie pod­jąć sze­reg dzia­łań ochron­nych na sta­no­wi­skach roślin (in situ), lub poza nimi, np. poprzez zakła­da­nie hodowli zacho­waw­czych (ex situ).

Fot. Zmienka gór­ska – wyso­ko­gór­ski gatu­nek paproci wystę­pu­jący w Polsce jedy­nie w Karkonoszach i Górach Izerskich

4. Nadzór przy­rod­ni­czy nad reali­za­cją zada­nia inwe­sty­cyj­nego pole­ga­ją­cego na wyko­na­niu prze­bu­dowy dróg i ście­żek leśnych na ścieżki rowe­rowe MTB w Karkonoszach

Zadanie zle­cone zostało przez mia­sto Jelenia Góra. Inwestycja wyko­ny­wana była na obsza­rze gminy Podgórzyn oraz miast Piechowice i Jelenia Góra. Polegała ona na budo­wie sys­temu ście­żek rowe­ro­wych  o dłu­go­ści ponad 70 km. Naszym zada­niem było doko­na­nie korekt pla­no­wa­nych tras, tak aby zmi­ni­ma­li­zo­wać ich oddzia­ły­wa­nie na chro­nione sie­dli­ska przy­rod­ni­cze oraz gatunki roślin i zwie­rząt. Ponadto na bie­żąco spraw­dza­li­śmy i kory­go­wa­li­śmy metody prac zwią­za­nych z pro­wa­dze­niem inwestycji.

 Fot. Fragment kwa­śnej buczyny, przez który prze­biega pla­no­wana trasa rowerowa.

5. Raport przy­rod­ni­czy ze wska­za­niami mody­fi­ka­cji tras rowe­ro­wych w związku z  reali­za­cją  inwe­sty­cji: „Przebudowa dróg i ście­żek leśnych na zrów­no­wa­żone trasy rowe­rowe – sin­gle­track”, reali­zo­wa­nych w ramach pro­jektu nr RPDS.04.04.03–02-0010/17 pn.: „Budowa ście­żek rowe­ro­wych oraz tara­sów wido­ko­wych w celu kana­li­za­cji ruchu tury­stycz­nego na cen­nych przy­rod­ni­czo obsza­rach Natura 2000 w Szklarskiej Porębie

Zadanie zle­cone zostało przez mia­sto Szklarska Poręba. Polegało na spraw­dze­niu prze­biegu pla­no­wa­nych ście­żek rowe­ro­wych o dłu­go­ści ponad 30 km. Dzięki naszym dzia­ła­niom inwe­stor zgo­dził się omi­nąć miej­sca naj­cen­niej­sze przy­rod­ni­czo – głów­nie tor­fo­wi­ska i miej­sca poten­cjal­nego wystę­po­wa­nia cie­trze­wia. Ponadto wska­zy­wa­li­śmy roz­wią­za­nia tech­niczne dzięki któ­rym ogra­ni­cza­li­śmy inge­ren­cję w sie­dli­ska mokra­dłowe, np. poprzez sto­so­wa­nie kła­dek drewnianych.

 Fot. Fragmenty gór­no­re­glo­wych świer­czyn, przez które pla­no­wano prze­pro­wa­dzić trasy rowe­rowe w oko­li­cach Jakuszyc.

6. Opracowanie opisu zawie­ra­ją­cego infor­ma­cje tek­stowe, zdję­cia, gra­fiki doty­czą­cych walo­rów przy­rod­ni­czych oraz sie­dlisk fauny i flory znaj­du­ją­cych się w oto­cze­niu toru rowe­ro­wego Pumptrack  w Jeleniej Górze– Zabobrze.

Zadanie zle­cone zostało przez mia­sto Jelenia Góra. Związane było z budową toru rowe­ro­wego „Pumptrack”, któ­rego jed­nym z głów­nych zamie­rzeń było stwo­rze­nie alter­na­tywy dla nie­kon­tro­lo­wa­nego ruchu rowe­ro­wego w pobli­skich kom­plek­sach lasów komu­nal­nych regu­lar­nie nisz­czo­nych poprzez two­rze­nie „dzi­kich tras rowe­ro­wych”. Naszym zada­niem było prze­ka­za­nie mate­ria­łów – opi­sów i foto­gra­fii do tablic edu­ka­cyj­nych oraz do mate­ria­łów pro­mo­cyj­nych miasta.

 7. Wycieczki przy­rod­ni­cze

Podobnie jak w każ­dym roku nasze Towarzystwo pro­wa­dziło wycieczki przy­rod­ni­cze dla chęt­nych, któ­rzy chcie­liby pogłę­bić swoją wie­dzę na temat przy­rody Sudetów Zachodnich.

1. Wycieczka do jaskiń Połomu, pro­wa­dzący: Marian Bochynek, data: 08.04.2018
2. Stawy pod­gó­rzyń­skie – wycieczka orni­to­lo­giczna, pro­wa­dzący: Bożena Gramsz, data: 06.05.2018,
3. Storczyki Gór Kaczawskich, pro­wa­dzący: Marian Bochynek, data: 20.05.2018,
4. Rudawy Janowickie – w poszu­ki­wa­niu skrzypu olbrzy­miego, pro­wa­dzący: Marek Malicki, data: 03.06.2018,
5. Gierczyńskie Łąki – wycieczka bota­niczna, pro­wa­dzący: Katarzyna Pietrzykowska-Urban, data: 10.06.2018,
6. Ciepłolubne murawy Pogórza Kaczawskiego i roślin­ność namu­li­skowa jeziora Słup – pro­wa­dzący: Czesław Narkiewicz, data: 17.06.2018,
7. Jesień w Górach Kaczawskich – wycieczka bota­niczna – pro­wa­dzący: Czesław Narkiewicz, data: 09.09.2018,
8. Barwy jesieni – wycieczka den­dro­lo­giczna po par­kach Jeleniej Góry – pro­wa­dzący: Marek Malicki, data: 21.10.2018.